वाडा

वाडा - भाग १

                साधारण एकोणिसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला बांधलेल्या आमच्या वाड्याला आता जवळपास १०० वर्ष पूर्ण होतील . कधीतरी धसलेल्या फर्शीकडे किव्वा वाळवी लागलेल्या कडीपाटाकडे लक्ष्य जायचं. ते तेवढ्यापुरतच.  पण एकेदिवशी  घरातील लोकांमध्ये होत असलेली चर्चा माझ्या कानावर पडली आणि जीव कासावीस झाला. असं जाणवलं की कदाचित हा चिरायू वाडा आता कोणत्याही क्षणी जमीनदोस्त होईल. त्या क्षणी मला काय वाटलं हे शब्दात मांडता येणार नाही. काही गणितं आपल्याला हवीत तशी जुळत नाहीत नाई का. तेव्हा आहे ते मान्य करून पुढे चालावं, हा निव्वळ एक प्रयत्न आहे माझ्या लहानपणीच्या काही आठवणी जोपासण्याचा . आमच्या त्या वाड्यातल्या आठवणी.
               या वाड्यात मी माझ्या आयुष्याची १८ वर्ष अगदी धमाल घालवली. माझ्या आठवणीत ही सगळी वर्ष नाहीत. पण जिथवर आहेत ती मात्र मी इथे मांडण्याचा प्रयत्न करेन.
               आमचा वाडा माझ्या आजोबांच्या आजोबांनी बांधला. तो जेव्हा बांधला गेला तेव्हा पेठेतील सर्वात भव्य आणि उंच असा होता म्हणे. माझ्या आजोबांनी एकदा मला ती गोष्ट सांगताना असं सांगितलेलं आठवतंय की समोरच्या वाडकरांनी त्यांचा वाडा आमच्यापेक्षा उंच दिसावा म्हणून नंतर एक त्रिकोणी असा मनोरा वरच्या मजल्यावर वाढवून घेतला.  पूर्वीचे लोक. असो.  माझे आजोबा जरा शिष्ठ  होते. पेठेतील लोक त्यांना जाम घाबरत. मला पण त्यांची भीती वाटायची. ते दीदीचे मात्र लाड करायचे. माझा काही चुकला की मला अंगठे धरून उभा करायचे. आज्जी माझी लाडकी होती . तिला कमी ऐकू येत असल्याने तिच्या कानात कायम एक यंत्र असायचं . ती फार बोलायची नाही, वेळेवर जेवण आणि ७ च्या बातम्या झाल्या की तिचा दिवस संपला. तिला पत्त्यांच वेड  होतं . एकटी काहीतरी खेळत बसायची. कधी मला हळूच डोळा मारून रम्मी खेळायला बोलवायची. झोपेत मरण आला तिला. पुण्यवान लोकांना असं मरण येतं  म्हणतात.
                  आमच्या वाडयात 5 बिराड राहायची. जसजशी  वर्ष पालटत जायची तशी इथली कुटुंब बदलत राहायची . त्यातील एक खोली होती - विनूच्या आईंची. तिला मी दद्दी म्हणायचे. ती माझी दुसरी आईच होती. तिच्या घरात माझ्यासाठी एक झोळी कायम बांधलेली असायची.  तिच्या दारात एक ५ फूट खोल असा पाण्याचा हौद होता. त्या हौदाची मला आजतागायत भीती वाटते. का कोणासठावूक. संपूर्ण घराच्या बाजूने लागून उजवीकडे घरा एवढ्याच जागेत आमची बाग होती. बागेतूनच वाट होती आणखी एका भाडेकरू च्या घराला.- कुटे मामी. जितके वर्ष मी त्या वाड्यात राहिले तितके वर्ष त्या खोलीत मी भाडेकरू बदललेला पहिला नाही.
             आमच्या ३ मजली मुख्य घराला एकूण १० खोल्या होत्या. खाली ५,वर ४ आणि तिसऱ्या मजल्यावर एकंच. एकत्र कुटुंब असल्या कारणाने प्रत्येकाच्या खोल्या वाटून दिल्या होत्या. मला ४ काका आहेत. पण सगळे नोकरीच्या कारणाने दुसऱ्या गावी स्थायिक झाले होते. म्हणून त्या घरात फक्त आमचं कुटुंब उरलं होतं.  माझ्या बाबांची देखील सरकारी नोकरीमुळे या न त्या गावात बदली व्हायची. म्हणून ते फिरतीवरच असायचे. तसं बघायला गेलं तर त्या एवढया मोठ्या घरात फक्त मी, दीदी, आई, आणि आज्जी आजोबा राहायचो. 

             खालच्या मजल्यावर ४ खोल्या ओळीने होत्या. बाहेरची सोफ्याची खोली, मग देवघर - या देवघरात आईने कधीतरी अशीच रस्त्यावर घेतलेली एक आकर्षक गणपती ची मोठी मूर्ती आहे. माझ्या आई-बाबांची  गणपतीवर मोठी श्रद्धा आहे. त्याची रोज पंचामृताने पूजा केली जाते . मग जात्याची खोली. या खोलीत जातं ठेवायचे, म्हणून याला जात्याची खोली म्हणत. आणि मग स्वयंपाकघर. वरच्या मजल्यावरच्या ४ खोल्यांच्या सोबत एक मोठी गच्ची पसरलेली होती वाड्यातील बिराडांच्या घरावरती. आणि त्या गच्चीच्या मधल्या पोकळीतून वाड्यातील रिकामी जागा दिसायची. गच्चीवरून शेजारच्या किरवेचे पेरू आम्ही लहानपणी तोडायचो. ते तक्रार घेऊन आले की आजोबा मला आणि वाड्यातल्या पोरांना छड्या मारायचे . तिसऱ्या मजल्यावर माझ्या आईबाबांची खोली होती. मला ही खोली फार आवडायची.  आमच्या घराला इतके दरवाजे आणि इतके जिने आहेत की आलेला माणूस गोंधळून जायचा. लपंडाव खेळण्यासाठी यापेक्षा उत्तम जागा मिळणार नाही. दरवाज्यांची  उंची  मात्रं लहान  असल्याने उंच व्यक्तिला वाकून जायला लागायचे . बरेचदा ठन्नकन आपटायचे ही.

              वाड्यातल्या मधल्या रिकाम्या जागेत कित्येक एकत्र जेवणं व्हायची. सगळे मिळून आपापली ताट घेऊन यायचे आणि एकत्र गप्पा मारत जेवण करायचे. आमच्या घरात येतांना कोणी कडी थोकावून किव्वा बेल वाजवून आल्याचं मला आठवत नाही. थेट स्वयंपाकघरापर्यंत वाहिनी अशी आरोळी ठोकत बायका शिरायच्या. सगळे  सण एकत्र  साजरा केले जायचे . दसरा दिवाळी ला माझी आई बागेतील आंब्याची पानं घालून मस्त टपोऱ्या झेंडूच्या फुलांमध्ये ओवून खूप सारे हार बनवायची. प्रत्येक दरवाज्याला हार घातले जायचे . दिव्यांच्या प्रकाशात वाडा लख्खं न्हाऊन निघायचा.

               लहानपणी आमच्या घरात कायम कोणता न कोणता पाळीव प्राणी अथवा पक्षी असायचा. कुत्रा पोपट इत्यादी .एकदा तर माझे बाबा २ ससे पण घेऊन आले होते. मरण पावलेल्या या पाळीव प्राण्यांना आम्ही आमच्या बागेतच पुरायचो. माझ्या अभ्यासाच्या २ जागा होत्या. एक म्हणजे गच्ची, पहाटे उठून मस्त गार हवेत गच्चीवर पुस्तक वाचण्याची मज्जाच वेगळी. आणि दुसरी म्हणजे बाग. भर उन्हात आंब्याच्या किव्वा चाफ्याच्या गर्द सावलीत पोतं टाकून तासंतास मी बसायचे . आमच्या बागेत पेरू ,चिक्कू, डाळींब, आंबा, आवळा, नारळ, बदाम अशी फळं ; आणि  गुलाब, रातराणी, चाफा, मोगरा, निशिगंध, जास्वंद, प्राजक्ता अशी फुलं होती . बागेचं आणि माझं जणू काही एक वेगळं नातंच होतं.

                दीदीचं आणि माझं फारसं पटायचं नाही. डाकू - डाकू खेळतांना ती मला तिच्या टोळीत कधीच घ्यायची नाही. तिने काढलेल्या खोड्या मी कॅलेंडर वर लिहून ठेवायचे आणि शनिवारी बाबा आले की त्यांना वाचून दाखवायचे. आई सांगते की मी एकदा दीदीने मला चिमटा काढला असं देखिल लिहून ठेवलं होतं .ती शिक्षणासाठी पुण्याला गेल्यावर मला आधी मज्जा वाटली की आता मला कोणी ओरडणार नाही, कपाटाचे सगळे कप्पे एकटीला वापरता येतील. पण ती गेल्यावर मला करमेनासं झालं . हळू हळू सवय झाली. आणि मग काही वर्षांनी मी सुध्दा पुण्याला गेले. 

                

वाडा - भाग २

   

               अनेक वर्षं पालटली. आता वाड्यात फारसं जाणं होत नाही. हल्ली  मी वाड्यातील सर्व बिराडांना ओळखत  देखील नाही. दद्दीच्या दारातील हौदावर फरशी टाकलेली असते. जागोजागी जाळ्या झाल्यात. त्या येवढ्या मोठ्या घरात आता फक्तं आई-बाबा असतात. सोबतीला पोपट कुत्री सुध्दा नाहीत. तो  गणपती मात्रं आहे तसा आहे. अखेरपर्यंतचा सोबती. वरचे २ मजले वापरात नाहीत. गच्ची आणि बाग दोन्ही बेवारशी झालेत. पूर्वीचा काळ , पूर्वीची माणसं , पुर्वीचे सण आणि पूर्वीचा वाडा - काहीच उरलं नाही.

               पुढे मागे हा वाडा पाडला जाईल . तिथे एखादी नवीन इमारत उभी राहील. पण आमचा तो वाडा आणि त्या वाड्यातील ती १८ वर्षं माझ्या आठवणीतून कधीच पुसली जाणार नाहीत.